Otwock () –
miasto i gmina
w
województwie mazowieckim
,
siedziba powiatu
otwockiego
, w Dolinie Środkowej
Wisły
.
W latach 1975-1998
miasto administracyjnie należało do
województwa warszawskiego
. Otwock wchodzi w skład
aglomeracji warszawskiej
, a od centrum stolicy oddalony jest o około 25 km.
Struktura powierzchni
Według danych z roku 2002[1] Otwock ma obszar 47,33 km², w tym:
- użytki rolne: 29%
- użytki leśne: 23%
Miasto stanowi 7,69% powierzchni powiatu.
Nazwa
W
XV-wiecznych
zapiskach pojawia się kilkukrotnie zapisana jako: Otwosko (
1407
), Othwoczsko (
1408
), Othwoczsk (
1413
), Odwoczsko (
1429
), Odwoczsko (
1437
). Średniowieczna nazwa brzmiała Otwocsko. Powstała ona z dodania przyrostka -ьsko do wyrażenia ot- woda. Staropolskiemu ot odpowiadają dzisiejsze od i ot. Użycie takie wyrażenia wiąże się z położeniem miejscowości przy ujściu
Świdra
do
Wisły
[2].
Historia
Pierwsza źródłowa wzmianka o Otwocku pochodzi z
1407
, w związku ze sporną sprawą graniczną między Ostrowcem a Otwockiem[3]. Od
1408
był własnością Wita i Zbrosława Duckich.
Otwock jako miejscowość sanatoryjno-uzdrowiskowa zaistniał dzięki budowie
Kolei Nadwiślańskiej
pod koniec XIX w – Otwock Sanatoryjny. Jednym z prekursorów działalności wypoczynkowej był malarz i rysownik
Michał Elwiro Andriolli
, który w roku
1880
zamieszkał na północ od
Karczewa
w folwarku
Anielin
zakupionym od Zygmunta Kurtza, byłego właściciela majątku
Otwock Wielki
. Status uzdrowiska nadała całemu regionowi działalność karczewskiego lekarza dra Józefa Mariana Geislera, który jako pierwszy otworzył gabinet w Otwocku – najpierw tylko w czasie sezonu, później zaś przeniósł się tu na stałe, gdzie do dziś dnia przy ulicy Dr. J. Geislera można oglądać pozostałości jego domu. W
1893
r. utworzył pierwsze w Polsce stałe sanatorium nizinne chorób płuc.
Otwock, a konkretniej zlokalizowany w nim
Zakład dla Nerwowo i Psychicznie Chorych Żydów "Zofiówka"
, był jednym z 24 miejsc, gdzie rozpoczęto hitlerowską
akcję T4
mającą na celu eksterminację niepełnosprawnej psychicznie ludności, a będącą wstępem do uruchomienia eksterminacji na szeroką skalę (
Holocaust
). W sierpniu
1942
zamordowano tam 110 niepełnosprawnych umysłowo narodowości żydowskiej.
Prawa miejskie
od
1916
roku, stolica
powiatu
, w mieście wiele willi w stylu
świdermajer
, zaprojektowanym przez
Michała Elwiro Andriollego
, przed II wojną światową uzdrowisko, gdzie przebywali m.in.
Józef Piłsudski
oraz
Władysław Reymont
– gdzie pisał "Chłopów", w czasie II wojny światowej utworzono getto, które zlikwidowano
19 sierpnia
1942
roku, wywożąc mieszkających tam Żydów do obozów zagłady. W czasie wojny liczba mieszkańców spadła z 20 tys. do 12 tys.
W
1936
roku, jako pierwszy w
Polsce
, został zelektryfikowany odcinek linii kolejowej do
Warszawy
. Po wojnie zlikwidowano zbudowaną na początku XX wieku kolejkę wąskotorową z
Jabłonny
przez Warszawę do
Karczewa
.
W
1958
roku uruchomiono w dzielnicy Otwocka,
Świerku
, pierwszy w Polsce
reaktor jądrowy
"
Ewa
", później drugi "
Maria
".
Po reformie administracyjnej zlikwidowano powiat, który przywrócono w
1999
roku.
Dziś walory turystyczne miasta i powiatu to rzeka
Świder
, która powoli jest oczyszczana po długoletnim okresie zanieczyszczenia, a także sosnowe lasy wchodzące w skład
Mazowieckiego Parku Krajobrazowego
. W pobliżu znajduje się również rezerwat przyrody "
Na Torfach
".
Dzielnice Otwocka
Miasto Otwock nie jest oficjalnie podzielone na dzielnice, lecz obowiązują nazwy zwyczajowe[4]:
TERYT
podaje następujące integralne części miejscowości wszystkie o statusie "części miasta": Anielin, Bojarów, Jabłonna, Jabłonna-Górki, Kresy Nadbrzeskie, Ługi, Mlądz, Natalin, Soplicowo, Śródborów, Świder, Świdry Wielkie, Świerk, Teklin, Tolin, Wólka Mlądzka, Zamlądz.
Klimat
Średnia temperatura i opady dla Otwocka |
---|
Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru |
---|
Średnie najwyższe temperatury [°C] | 1 | 2 | 6 | 13 | 19 | 22 | 24 | 23 | 18 | 12 | 5 | 1 |
---|
Średnie najniższe temperatury [°C] | -4 | -4 | -1 | 3 | 8 | 12 | 13 | 13 | 9 | 5 | 1 | -3 |
---|
Opady
[mm] | 16.5 | 20.3 | 22.1 | 29.2 | 34.3 | 48.8 | 57.7 | 38.4 | 35.3 | 25.1 | 27.9 | 23.9 |
---|
Źródło: msn weather[5] 15.12.2008 |
Demografia
Zabytki
-
Ratusz
z końca lat 20-tych XX w. (przebudowana willa z XIX wieku), ul. Armii Krajowej 5
-
Kościół św. Wincentego à Paulo
, ul. Kopernika 1
- Obserwatorium magnetyzmu ziemskiego, ul. Brzozowa 2
-
Obraz Matki Boskiej Swojczowskiej
- Willa "Albinów", ul. Lelewela 3
- Willa "Kolonia Jadzin", ul. Kochanowskiego 6/7/8
- Willa, ul. Bagatela 24
-
Willa "Julia"
, ul. Warszawska 23
- Dworzec Kolejki Wąskotorowej z lat 1914r., ul. Wawerska 9
- Sąd (dawna Willa Racówka), ul. Czaplickiego 7
- Dom ul. Zamenhofa 4
- Dom, ul. Poniatowskiego 11
- Kasyno z lat 30. XX w. (planowano wtedy uruchomienie tu kasyna gry, ale ostatecznie w Polsce 1918-1939 tego typu hazard nie został zalegalizowany; w tym budynku była restauracja, obecnie szkoła średnia).
-
cmentarz żydowski w Otwocku
- schron niemiecki z 1940 r.
- dom mieszkalny z 1924, róg ul. Poselskiej i ul. Wyzwolenia
- dawny szpital przeciwgruźliczy
Kościoły i związki wyznaniowe
-
Kościół Rzymskokatolicki
- Otwock – parafia pw. św. Wincentego á Paulo (1911);
- Świder Zachodni – parafia pw. św. Teresy (1950);
- Otwock – Kresy parafia pw. Matki Bożej Królowej Polski (1978);
- Śródborów – parafia pw. Niepokalanego Serca Maryi (1983);
- Świder Wschodni – parafia pw. Matki Boskiej Częstochowskiej (1985);
- Wólka Mlądzka – parafia pw. św. Józefa Oblubieńca NMP (1987);
- Otwock Ługi – parafia pw. Miłosierdzia Bożego (1989);
- Mlądz – parafia pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy (1992);
- Parafia księży Pallotynów pw. Zesłania Ducha Świętego (1989)
-
Kościół Chrześcijan Baptystów
-
Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu
Edukacja
- Szkoły wyższe
- Szkoły średnie
- Gimnazja
- Szkoły podstawowe
Sport
W mieście działa od
1924
roku klub piłkarski
Start Otwock
, w
sezonie 2008/2009
występujący w
II lidze
, w grupie wschodniej[6].
- UKS Bieliki
- KS Vulcan
- KS Białkaldo
Turystyka
W mieście działa od 1963 r. Oddział Polskiego Towarzystwa Turystyczno - Krajoznawczego im. Michała Elwiro Andriollego. Otwocki PTTK obecnie zajmuje się prowadzeniem:
- Centrum Informacji Turystycznej,
- Pracowni Krajoznawczej,
- konserwacją i znakowaniem szlaków turystycznych,
- gromadzeniem materiałów dotyczących historii regionu otwockiego, szeroko rozumianej tematyki grobownictwa wojennego i związanych z szlachecką przeszłością regionu.
Transport i komunikacja
Drogowy:
Kolejowy:
Komunikacja miejska
Otwock jest częścią aglomeracji warszawskiej i sieć komunikacji miejskiej nadzoruje
Zarząd Transportu Miejskiego
.
Obecnie kursują tylko 4 linie:
- 702 - trasa na terenie Otwocka: … – Mieszka I – Rycerka – Okrzei – Batorego – Matejki – Andriollego – Powstańców W-wy – Armii Krajowej – RATUSZ (z powrotem: Armii Krajowej – Filipowicza – Matejki – ) .[7]
- 722 - trasa na terenie Otwocka: ... – Szosa Lubelska - ...
- N75 (nocna) - trasa na terenie Otwocka: ... – Kołłątaja – Świderska – Orla – Powstańców W-wy – Andriollego – Hoża – Karczewska – ...
- S1
(SKM)
- trasa na terenie Otwocka: ... – Świder - OTWOCK
Historyczne linie komunikacji miejskiej:
- 220 - kursowała w latach: 1984 – 1985
- 250 - kursowała w latach: 1985 – 1991
- 251 - kursowała w latach: 1985 – 1991
- 720 - kursowała w latach: 1985 oraz 1991 – 1993
- 721 - kursowała w latach: 1985 oraz 1991 – 1993
- ŚWIDRY WIELKIE - kursowała w latach: 1966 – 1980 (linia sezonowa, kursująca w okresie letnim w dni wolne od pracy)
Historia kolejki wąskotorowej
Stacja kolejki wąskotorowej przy ulicy Wawerskiej 8.
W 1914 roku otwarto nowy odcinek trasy kolejki wąskotorowej WAWER – KARCZEW. Było to przedłużenie trasy kolejki jabłonowskiej istniejącej już wtedy 14 lat. Na odcinku otwockim pokrywała się z obecnymi ulicami: Turystyczną, Wawerską, Staszica, Karczewską.
Cała linia miała wtedy ponad 40 km: JABŁONNA II (Zegrzyńska) – Modlińska – Jagiellońska – zjazd nad Wisłę – bulwar wiślany – Warszawa Most – bulwar wiślany – Zamoyskiego – Grochowska – Płowiecka – Wawer – Anin – Kaczy Dół – Borków – Radość – Falenica – Jarosław – Józefów – Świder – Otwock – KARCZEW.
Początkowo linia stawała się coraz bardziej atrakcyjna. Z czasem jednak napotykano na próby wycofania kolejki jabłonowskiej. Wielokrotnie też zawieszano kursowanie linii na niektórych odcinkach, ale głównie z przyczyn wojennych.
W 1952 wskutek likwidacji środkowej części trasy doszło do rozdzielenia linii na dwa oddzielne odcinki – północny (kursujący jeszcze do 1956 roku) oraz południowy. Ostatni, czterokilometrowy odcinek kolejki OTWOCK – KARCZEW zlikwidowano w 1963 roku.
Obecnie widać charakterystycznie daleko odsuniętą zabudowę po wschodniej stronie ul. Karczewskiej i Wawerskiej. To pozostałość po trasie kolejki. Zachował się też budynek stacji (Wawerska 8).
Znani Otwocczanie
-
Henryk Alber
– gitarzysta, kompozytor.
-
Jerzy Baczyński
– redaktor naczelny i prezes tygodnika "Polityka".
-
Juliusz Burgin
– działacz komunistyczny, funkcjonariusz Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, pułkownik
LWP
.
-
Julia Duszyńska
– pisarka.
-
Anna Dydyńska-Paszkowska
– harcerka, lekarz pediatra.
-
Maciej Gołębiowski
– aktor.
-
Tomasz Grochoczyński
– aktor.
-
Krzysztof Janczak
– aktor, piosenkarz.
-
Joanna Kasperska
– aktorka.
-
Sebastian Kęska
– piłkarz.
-
Urszula Kielan
– lekkoatletka, medalistka olimpijska.
-
Maurycy Kochański
- kierowca
Formuły 3
, czterokrotny Mistrz Polski.
-
Mira Kubasińska
– wokalistka.
-
Tadeusz Andrzej Olszański
– prawnik, politolog, publicysta.
-
Anna Ostapińska
– kostiumograf.
-
Sława Przybylska
– piosenkarka.
-
Maciej Rock
– dziennikarz, prezenter telewizyjny.
-
Kamil Sipowicz
– dziennikarz, historyk filozofii, malarz, rzeźbiarz, poeta.
-
Symcha Symchowicz
– pisarz i poeta.
-
Józef Szabłowski
–
rektor
Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Nauk Społecznych w Otwocku
.
-
Roman Szczygieł
– ksiądz.
-
Kazimierz Śladewski
– poeta.
-
Tadeusz Ślusarski
lekkoatleta,
mistrz olimpijski w skoku o tyczce z Montrealu 1976
.
-
Paweł Wypych
– samorządowiec, doradca prezydenta
Lecha Kaczyńskiego
.
- Jan Gralewski - dawny komendant policji w otwocku uczestnik tzw. wydarzeń otwockich m.in. był w budynku płonącego komisariatu razem z innymi funkcjonariuszami.
Sąsiednie gminy
Celestynów
,
Józefów
,
Karczew
,
Konstancin-Jeziorna
,
Wiązowna
.
Przypisy
Literatura
- Paweł Ajdacki, "Przedmoście Warszawa", PTTK Oddział Otwock, Otwock 2007.
- Paweł Ajdacki, Jacek Kałuszko, "Otwock i okolice", Rewasz, Pruszków 2006.
- Paweł Ajdacki, Zbigniew Wiliński, "Miejsca Pamięci Narodowej. Otwocka, Mazowieckiego PK i okolic", PTTK Oddział Otwock, Otwock 2008.
Zobacz też
Linki zewnętrzne
Organizacje: